ZehirliOk Forum

[b]22. 08. 2000 AKRA TEFSİR SOHBETİ



(Bakara: 189)



Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN



Esselâmü aleyküm ve rahmetullàhi ve berekâtühû!..

Aziz ve sevgili izleyiciler ve dinleyiciler! Bakara Sûre-i Şerifesi'nin 189. âyet-i kerimesine geldik. Bu akşamki sohbetim, bu ayet-i kerimeyle ilgili konularda olacak. Önce ayet-i kerimenin mübarek metnini besmele çekerek okuyalım:

Euzü billâhi mineş-şeytânir-racîm. Bismillâhir-rahmânir-rahîm:





(Yes'elûneke anil-ehilleh, kul hiye mevâkîtü lin-nâsi vel-hacc, ve leysel-birru biente'tül-büyûte min zuhûrihâ ve lâkinnel-birre menit-tekà, ve'tül-büyûte min ebvâbihâ, vettekullàhe lealleküm tüflihun.) Sadakallàhul-azîm.

Bu ayet-i kerime hilâl hakkında... Yâni ayın en ince şekli. Hilâl kelimesini Türkçe'de herkes bilir. "Çatma kurban olayım çehreni, ey nazlı hilal!"den herkesin duyduğu bir şey.

(Yes'elûneke) "Sana soruyorlar ey Rasûlüm!" Muhatap Peygamber Efendimiz tabii. Allah-u Teàlâ Hazretleri Habibine, Peygamber Efendimiz'e buyuruyor ki:

(Yes'elûneke anil-ehilleh) "'Bu hilâller nedir, ayın evreleri, inceliği, büyümesi nedir?' diye sana soruyorlar. (Kul) Sen onlara de ki: (Hiye) O hilâller, o ayın evreleri, değişik şekilleri, dolunay, yarım ay, hilâl, biraz daha karışık şekilleri; (hiye mevâkîtü lin-nâs) bunlar insanlar için vakitleri tesbit vasıtalarıdır, zamanları tayin etme fırsatlarıdır, vesîleleridir, araçlarıdır, aletleridir. (Vel-hacc) Haccın da tesbitiyle ilgili bir imkândır, vasıtadır."



(Ve leysel-birru bien te'tül-büyûte min zuhûrihâ) "İyi müslümanlık, dindarlık, böyle müttakî, muhlis bir insan olmak, birr ü takvâ sahibi olmak, evlere arkalarından girmek, gelmek değildir. (Ve lâkinnel-birre) Birr ü takvâ sahibi halis muhlis, iyi müslüman, iyi dindar insan, (menit-tekà) sakınan insandır. Yâni haramlardan, günahlardan Allah'ın rızasına aykırı işleri yapmaktan, ödevlerini ihmalden sakınan insandır."

(Ve'tül-büyûte min ebvâbihâ) "Evlere kapılarından girin! (Vettekullàhe) Allah'tan sakının ki, korunun ki, (lealleküm tüflihûn) felâh bulasınız."



a. Ayın Durumları



Şimdi burada, bir ayın durumları sorulmuş, buna verilen cevap var. Bir de cahiliye devrinin ve Peygamber Efendimiz zamanında yaşayan insanların yaptığı, evlerin arkasından eve girmek adetinden bahsediliyor. Bunu dindarlık sanarak, takvâ sanarak, dini bir usül olarak uygulayan kimselerin yaptıkları şeyin yanlış olduğunu; aklı başa alıp, her şeyi tabî haliyle yapmayı tavsiye eden tarafı var ayet-i kerimenin.

(Yes'elûneke) "Sana soruyorlar." Soranlar kimler?.. Tabii insanlardan bazıları sormuşlar Peygamber SAS'e. Bunların arasında ismi geçenlerden birisi de Muaz RA olacak. O zât-ı muhterem, o sahabi Peygamber SAS'e sormuş:

"--Yâ Rasûlallah bu hilalin durumu nedir? Bir zaman ince, ondan sonra kalınlışıyor, sonra yusyuvarlak oluyor; sonra eksiliyor." diye sormuş.

Bir sebep bu Muaz ibn-i Cebel RA'ın ve Sa'lebetübn-ü Gun isimli sahabilerin --rıdvanullàhi aleyhimâ-- soruları.



Bunlara karşı, Allah-u Teàlâ Hazretleri bu ayet-i kerimeyi indirmiş: "Sana hilalin durumlarını soruyorlar: 'Bu hilalin durumları nedir?..' (Mevâkîtü lin-nâsi vel-hacc) İnsanlar için zamanların dönemlerini gösteren, haccın zamanını gösteren işaretlerdir."

Şimdi, insanoğlu tabii zaman denilen olayı, varlığı, kavramı ölçmek, tarif etmek ve zamanın belirli yerlerini tayin etmek, anlatabilmek istemiştir. Eskiden beri bu bir ihtiyaç... Bir olay, bir olaydan daha sonra oluyor, daha önce oluyor. Mazi var, şimdiki zaman var, gelecek zaman var... Bunu ne ile ölçeceğiz, bunu neye bağlı ölçelim, yâni hangi esasa bağlayarak ölçelim?..

Allah-u Teàlâ Hazretleri bunun için dünyanın peyki olarak, uydusu olarak Ay'ı yaratmış. Ay dünyanın etrafında dönüyor. Yavru bir peyk, bir uydu. Dünyanın etrafında dönüyor, dünyaya tesir ediyor ve insanlara çeşitli şekillerde görünüyor.



Çünkü dünyanın etrafında dönerken, dünyadaki ayı izleyen insanın gözüne göre, güneşe bakan yüzü aydınlık görülüyor. Eğer güneş bakan kimsenin yan tarafındaysa, o zaman ayın bir kısmını aydınlanmış görüyor ve bir kısmını karanlık görüyor. Ay bu sefer o yanlığın durumuna göre, bakan kimseyle ayın ve güneşin açılarının, konumunun haline göre o aydınlık kısım az veya çok oluyor.

Eğer bakan kişiye göre ayla güneş birbirine yakınsa, o zaman güneşin aydınlattığı kısım çok ince oluyor. Çünkü aydınlanmış kısmı arkada kalıyor ve adeta ayın arkasından bakmış oluyor insan. Çok ince oluyor.

Eğer ay ile güneş arasındaki açı büyükse, meselâ 90¡ ise, bu sefer Ay'ın yarısını aydınlanmış görüyor. Eğer açı 180¡ ise, yâni bakan kimsenin güneş bir tarafında, ay da tam aksi tarafındaysa; bu sefer güneşin aydınlattığı bütün tarafı gördüğünden dolunay oluyor. Öbür tarafa dolaştığı zaman da bu sefer yine yarım hale geliyor. Ama o zaman evvelki aydınlanan kısmın karanlıkta kaldığını, bu sefer evvelce karanlık olan kısmın aydınlık olduğunu görüyoruz. Yâni durum değişiyor. Çünkü bu sefer 180¡lik bir dönüş, yarım dönüş yapmış oluyor ay.



Şimdi bu tabii bir durum. Bunu ilk insanlardan beri insan nesli, Ademoğlu hep görüyorlardı. Ve ayın belirli zamanlarda muntazam olarak karşılarına çıkmalarından, zamanı bölümleyebiliyorlardı. Buradan ay dediğimiz olay doğmuştur. Kamerî ay, yâni Ay'ın ilk göründüğü hilal halinin, sonra dolunay haline gelmesiyle ilgili halin tekerrürü, insanların zihinlerinde tabii bir zaman birimi meydana getirmiştir; buna ay diyoruz. Yâni 29 - 30 gün olan bir zaman birimi.

Ay deyince biz iki şey anlıyoruz. Bir gökteki cisim, kamer; bir de senenin oniki parçada birisi. Bunları şaşırmamak için ayrı kelimeler kullanmamız lâzım! Araplar buna şehr derler. Şehrü ramazan, şehrü receb... gibi. Ötekisine de kamer derler. Bizde ay deyince hem zaman birimi olan yılın onikide biri anlaşılıyor, hem de gökteki cisim anlaşılıyor. Karışıklık oluyor. Aydede dersek, belki o zaman gökteki cisim daha iyi anlaşılmış olur. Anlaşılması kolay olsun diye, biz öyle diyelim!

Şimdi Aydede dolayısıyla, insanlar bir aylık zaman birimini eskiden beri tanımışlardır. Binâen aleyh doğaldır, tabî bir zaman birimidir.



(Kul hiye mevâkîtü lin-nâs) "İnsanlar için vakitlerdir, vakit işaretidir." deniyor ki, bütün insanlık için, Hazreti Adem Atamız'dan bize kadar ve bizden sonra da bir zaman şeklidir.

Bu senenin onikide biri olan bir aylık zamandan da, yine ayın durumlarına göre, hafta çıkmıştır. Çünkü ay bir bakıyorsunuz, hilal oluyor; bir bakıyorsunuz, yarım ay oluyor... Bir bakıyorsunuz tam ay oluyor, dolunay oluyor, mehtap oluyor... Bir bakıyorsunuz yine yarım oluyor. Bu da bir aylık zamanın, dört şeklini insanların gözünün önüne serdiği için, dikkat edilirse çok eskiden beri, dünyanın her milletinde bir de hafta çıkmıştır.

Hafta niye yedi gündür de, dokuz gün değildir, altı gün değildir, beş gün değildir?.. Çünkü Ay'ın yarım ay haline gelmesi yedi günde oluyor. Dolunay haline gelmesi de yedi günde oluyor. Tekrar yarım hale gelmesi yine yedi günde oluyor. Tekrar kaybolması yedi günde oluyor... Yirmi sekiz, küsüratıyla yirmi dokuz; işte bir ay oluyor. Tabii o küsüratı insanlar o ince, hassas aletler olmadan anlayamazlar.

O bakımdan hem senenin bölümleri, hem de hafta dediğimiz olay, insanlar için bir zaman ölçüsü olarak çıkmıştır. Tabii güneşin de görülmesi kaybolmasıyla, gece gündüz zamanı çıkmıştır.



Cenâb-ı Hak ayı yaratmasaydı dünyanın etrafında. Yâni farzlar, ihtimaller üzerinde duralım: Ay yaratılmamış olsaydı ne olurdu?.. O zaman insanlar güneşin etrafında dünyanın dönmesinden bir senelik zaman birimini ölçemezlerdi, anlayamazlardı. Çok ince bir alim, derin, bu işin üzerinde duran bir kimse belki anlardı da, başkaları anlayamazlardı.

Hakîkaten, hilâlin böyle değişmesi, insanlara umumî olarak bir zaman birimi. Yâni fakir, zengin, parası olan, olmayan, alet kullanabilen, kullanamayan, dağdaki çoban, köydeki köylü, şehirdeki medenî insan... Hepsi için bir zaman birimi, hikmeti bu. Yâni yaratılmasının şekli ayrı, ama bir de sebep ve hikmeti, insanlar için bunun zaman birimi olmasıdır. Zaman birimi işareti olmasıdır.



Ve bir de, İslâm'ın en büyük ibadetlerinden hac da yine ayın durumuyla ilgilidir. Tabii Ramazan da aya göre tutulur. Yâni, oruç ve hac gibi iki mühim ibadet, İslâm'ın emrettiği iki temel ibadet yine bu ayla ilgilidir. Bunlarla ilgili olarak ayet-i kerimeler geçiyor. Meselâ:







(Şehru ramadànellezî ünzile fîhil-kur'an.) "İçinde Kur'an'ın indirildiği, veya hakkında Kur'an-ı Kerim'in indiği Ramazan ayı."

Sonra:







(El-haccü eşhürun ma'lûmat.) "Hac belli aylardadır."

Sonra, birisinin beyi vefat edince, hanımının iddet beklemesi gerekiyor. Yâni, "O vefat eden kimseden evladı olacak mı, olmayacak mı?" diye:







(Yeterabbasne bienfüsihinne erbeate eşhurin ve aşrâ.) "Dört ay on gün kendilerini bir kollasınlar bakalım, bu müteveffâdan bir evladı olacak mı? Hemen başkasıyla evlenirse, acaba vefat edenin mi çocuğuydu, yoksa yeni evlenilenin, yeni kocanın çocuğu mu, o karışacak. O da aya bağlı.

Ondan sonra, boşanan kadınlarla ilgili, çocukların emzirilmesiyle ilgili çeşitli hükümler, hep bu ay hesabına bağlanmış. Hikmeti bu.



Mevâkît sözü, mîkât sözünün çoğuludur. Mîkàt da vakit sözünden geliyor. Vakate, vakt dediğimiz, zaman dediğimiz şey. Ondan mîkàt da vakiti ölçmeye yarayan araç, vasıta, âlet. İf'âl, ism-i âlet sîgasıdır biliyorsunuz. Vakit ölçü birimi. Demek ki, zaman olarak kullanılıyor.

Bir de mîkàtı tabii biz müslümanlar, sizler, bizler biliriz ki, haccın mîkàtı var. O ne demek?.. O da mekânı gösteriyor. Yâni hacca giden bir insanın ihramı en son giyeceği nokta... Ordan öteye ihramsız geçemez, ihramlanıp öyle geçmesi lâzım! İşte Zül-huleyfe, veya Yelemlem veya, Yemen'den gelenlere göre şurası, Irak'tan gelenlere göre şurası diye bir yer. O da mîkàt mekânı, muayyen bir zamanı gösteriyor ama o da yâni artık: "Bu zamandan itibaren ihramlı olman lâzım gelir." diye yine o da vakitle ilgili olarak zikredilmiş o kelime de.

Evet, yâni vakit işareti, zaman işareti demek oluyor mîkàt. Zamanı ölçme âleti oluyor. İnsanlar için bu böyledir. Evet, böyle olmuştur; çeşitli milletlerin hepsi, Alman, İngiliz, Fransız, orta doğudaki ülkeler, hep haftayı biliyorlar, yedi gün. Ay'ı da biliyorlar, hilâlin durumundan dolayı.



Bir hac zamanının tesbiti için vasıtadır. Hac çok önemli bir ibadet... Yâni din evrensel, hac da bütün dünyadaki müslümanları ilgilendiren çok mühim bir ibadet. Namaz kişisel, oruç kişisel, insanın ruh terbiyesiyle, irade terbiyesiyle ilgili... Zekât toplumsal... Fakirleri, başkalarını da düşünmeyi sağlıyor İslâm. Hac, dünya çapında, yâni küresel bir ibadet olmuş oluyor. Çok önemli bir ibadet, çok muhteşem bir ibadet ve çok hikmetli, çok yerli yerinde, çok faydalı bir ibadet...

İşte hilâl budur. Tabii işi astronomların, yâni ilm-i heyetçilerin bakış açısıyla anlatmıyor. Astronomi ne demek?.. Star yıldız demek, nomi de ilim mânâsına geliyor. Astronomi, yıldız ilmi demek oluyor. Gök ilmi, gök bilim. İlm-i heyet derlerdi ecdadımız. Cenâb-ı Hak, hikmetini söylemeye salâhiyetli makam olduğu için, gökbilim cevabı vermiyor



Yeri göğü, insanları Allah niye yarattı? Sizi bizi Allah niye yarattı?.. Şimdi nasıl yaratıldığı ayrı, ama niçin yaratıldı? Sebep ne, hikmet ne?..

İmtihan için yaratıldı.









(Liyeblüveküm eyyüküm ahsenü amelâ) "Hanginiz Allah'a daha güzel kulluk edeceksiniz?" diye Allah bizi yarattı. Yâni hayatın gâyesi bu. Hayatın gayesi ne?.. Allah'a güzel kulluk etmek. Allah'ın emirlerini tutup, imtihanı başarmak.

Ana hikmetleri, ana şeyleri kim söyleyebilir? Yeri göğü yaratan, âlemlerin Rabbi söyleyebilir. Yoksa, başka insanlar bu hayatın amacını, gâyesini anlayamazlar. Çoğu kimse de söylendiği halde anlamıyor, hayatını amacına gâyesine uygun olmayan şekilde geçiriyor. İmtihanı kaybedip gidiyor.

Bir öğrencinin okulda okumasını amacı nedir? Okulu bitirecek, bilgili insan olacak, hayatta başarılı bir insan olacak. Çocuk okula gider de, amacına uygun olarak işleri yapmaz, futbolla, sinemaya kaçarak, kahveye giderek, kötü alışkanlıklar edinerek vakit geçirirse; sınıfı geçer mi?.. Okuldan mezun olur mu, diplomayı alır mı?.. Hayatta kendisine fayda sağlayacak rütbeleri kazanır mı?.. Kazanamaz.



İşte böyle, hikmetleri Cenâb-ı Hak söylüyor. Bu da Kur'an'ın hak kitap olduğunu, Paygamberimiz'in hak peygamber olduğunu gösteren, ince sezenlerin güzelce sezebileceği bir husustur. Hikmeti söylüyor Cenâb-ı Hak. Yâni deseydi ki:

"Ay bir gök cismidir, dünyaya bağlı bir uydudur, etrafında dönüyor. Dönerken, güneşin ışınlarına bazen göğsünü veriyor, bazen yanını veriyor, bazen sırtını veriyor. Ondan dolayı biz de ona bakarken o muhtelif yerlerde olduğundan yandan, önden, arkadan baktığımızdan; arkadan bakınca hiç aydınlık görmüyoruz. Önden baktığımız zaman, tam dolunay görüyoruz. Şu taraftan, bu taraftan baktığımız zaman yarım yarım görüyoruz." diye, böyle bir şekil çizip anlatmıyor, hikmeti söylüyor. Ne kadar güzel!

(Kul hiye mevâkîtü lin-nâs) Sen onlara de ki: O hilâller, o ayın evreleri, değişik şekilleri, dolunay, yarım ay, hilâl, biraz daha karışık şekilleri; bunlar insanlar için vakitleri tesbit vasıtalarıdır, zamanları tayin etme fırsatlarıdır, vesîleleridir, araçlarıdır, aletleridir. (Vel-hacc) Haccın da tesbitiyle ilgili bir imkândır, vasıtadır."

Kâinatın yaradılışının hikmetini bilmek, insan için selâhiyetli bir yerden bunu duymak ne kadar güzel!



Sonra, (Ve leysel-birru bien te'tül-büyûte min zuhûrihâ ve lâkinnel-birre menittekà) "Dindarlık evlere arkasından girmek değildir; dindar insan Allah'tan sakınan insandır." diye bir cümle geliyor.

Bu ilk, kamerin, ayın durumlarıyla ilgili husustan sonra bunun gelmesinin sebebi ne? Çünkü hac edecek insanların bir takım yanlış adetleri var, onları düzeltmek sadedinde, yaptıkları yanlışlıkları düzeltmek için böyle buyruluyor.

Hilâl, ayın ilk iki gününde incecik olduğu zamanki ismidir. Artık üçüncü güne girdi mi, Araplar kamer derler. Son iki gündeki ismine de gene hilâl derler ama, birinci hilâlle ikinci hilâl arasında farklar vardır. Ben bunu her zaman söylüyorum. Bilmeyenler için yine yeri geldiği için söyleyelim:

Güneşin battığı zaman, güneşin battığı tarafta, hemen güneşin battığı yerin biraz yukarılarında, eğer ince bir hilâl görüyorsanız, işte bu yeni hilâldir. Onun için Osmanlı ecdadımız, "nev hilâl" demişler. Nev, (İngilizcesi new) Farsçayla Avrupa dilleri kardeş olduğundan aynı mânâya, yeni demek. Nev hilâl, yeni hilâl demek, yeni ay. Çünkü incecik, daha yeni başladı.



Tabii, bu yeni ay ne olur? Ertesi gün biraz daha yüksekte, biraz daha kalın... Daha ertesi gün biraz daha yüksekte, biraz daha kalın...

"Ne kadar yüksekte?" derseniz; aşağı yukarı 29 gün 12 saat, şu kadar dakikada dünyanın etrafında döndüğü için, her gün ne kadarlık bir açı yayı takip edeceği belli. 360 dereceyi 30'a bölersek, 12 çıkar. Her gün 12 derece daha yukarıya çıkacak. Yâni ufuktaki cisimleri, yıldızları, açısına göre ölçebilen bir teleskopunuz varsa, her gün 12 derece daha yukarıya kaldıracaksınız ayı görmek için.

Çünkü dönüyor ay. Hem yukarı çıkacak, hem de güneşle olan aralığı açıldığı için, güneşe yakınlığı fazlalaştığı için, bizim güneşin aydınlattığı kısmını görmemiz daha fazla olduğundan gittikçe kalınlaşacak. Hem yukarı çıkacak, hem kalınlaşacak; hem yukarı çıkacak, hem kalınlaşacak... Sonra dolunay olacak. Ondan sonra artık arkasından bakmağa başladığınızda tekrar küçülecek, küçülecek. Yine yarım ay hali görünecek. Dolunay değil de yarım ay, yarım dilim, yarım kamer, yarım ay dede hâli olacak.



Tabii her gün elli dakika, kırkdokuz dakika daha geç doğacak ufuktan. Çünkü bunları da topladığımız zaman, bir günün yirmidört saati ediyor. Geç doğacak, geç doğacak, gece onbirde onikide doğmaya başlayacak... Birde, ikide doğmaya başlayacak, gittikçe incelecek tabii. Sabaha doğru, güneş doğmadan önce, camiye giden kimseler bilir; göğe baktığı zaman berrak havada yine ince hilâli görürler. Çünkü daha doğmadı, bu tarafı aydınlatıyor. Ona da eski hilâl, köhne hilâl derler. Çünkü artık ay eskidi, bu dolunay hâlinden zayıflaya zayıflaya bu hâle geldi.

O köhne hilâlin, köhne hilâl olduğunu bilmek lâzım. Çünkü bazıları, "Biz hilâli gördük." diyorlar. Gördün ama, ne zamanda gördün?.. Ramazanda herkes heyecanla yeni hilâli beklerken, bazıları: "Ben gördüm hilâli." diyor. Yoo, senin gördüğün Şaban'ın hilâli, köhne hilâli gördün sen.

--Nerde görecek?

Güneşin battığı yerde, güneş battıktan sonra ufukta biraz yukarda hilâli görecek; yeni hilâl odur.



b. Arapların Yanlış Adetleri



Bunu böylece anlattıktan sonra, bu Araplar'ın bir takım yanlış adetlerinin düzeltildiği kısma geliyoruz. Neymiş yanlış adetleri?..

Bir: Araplar, cahiliye devrinde bir adam bir şeye niyet eder de yapamazsa, seyahate niyet eder de sonra onu yapmaktan vazgeçerse, evinin kapısından girmezmiş, arkadan girermiş. Bir sene böyle devam edermiş. Bunu da birr ü takvâ sayarlarmış, dindarlık sayarlarmış. Yâni, "Sözümüzde duramadık, yapamadık bu işi; bari arkadan girelim!" filân gibi bir ters düşünce.

Ensar, --Peygamber Efendimiz'in Medine'ye gittiğinde ona yardımcı olanlara ensar deniliyor ya; muhâcirîn ve ensar-- umre yaptıkları zaman böyle örtülü bir yere girmezlermiş, kendilerini zahmete sokarlarmış. Eve, bağa, çadıra kapılarından girmezlermiş. Ev kerpiçtense, arka tarafından girerlermiş. Çadır ise, arka tarafına dolaşırlarmış. Bunu da bir adet olarak dindarlık sayarlarmış. Aksi yapılırsa rahatsız olurlarmış.



Cahiliye zamanında da Araplar, ihrama girdikleri zaman, evlerinin, çadırların arkasını delerlermiş, ordan girer çıkarlarmış; ana kapıdan çıkmazlarmış. Yalnız böyle çok dindar sayılan kabileler var, yâni hamâseti dînîyeleri, dînî bakımdan şöhretleri olduğundan, onlara humus deniliyor. Kureyş, Kinâne, Huzâa, Sakîf, Haysem, Benî Âmir, Benî Nasr gibi kabileler evlerine girmezler, çadırda gölgelenmezler, tereyağı yemezler, keş yemezlermiş... Yâni bir takım yasaklar koyuyorlar kendilerine, dindarlık nâmına...

Bir gün Peygamber Efendimiz, ihramlıyken bir bostana girmiş ve bostanın kapısından çıkmış. Arkasından da, Kutbetübnü Âmir isimli ensardan olan şahıs da, kapıdan çıkmış. İkisi de ihramlı.

Demişler ki:

"--Yâ Rasûlallah, bu Kutbetübnü Âmir tüccardır; bunun seninle beraber çıkması doğru değil. Sen hamâseti dîniye sahibi, ahmes olan insanlardansın, yâni Kureyşten'sin. Yâni sen girebilirsin ama, bunlar giremezler."

Peygamber Efendimiz o zâta demiş ki:

"--Niye böyle yaptın? Bu yaptığın şeyi yapmaya seni ne sevketti?" diye sormuş.

O da çok tabii bir cevap vermiş, demiş ki:

"--Senin öyle yaptığını gördüm, ben de senin yaptığın gibi yaptım yâ Rasûlallah! Seni taklit ediyorum, senin peşinden gidiyorum, sana uyuyorum."

Peygamber Efendimiz Kureyş'ten, daha imtiyazlı bir kabileden ama adam demiş ki:

"--Benim dinim, senin dinindir. Yâni sen ne yaparsan, ben aynen onu yaparım!"



Onun üzerine bu ayet-i kerimenin bu kısmı inmiş, yâni: "Böyle kapıların arkasından gitmek, kapılardan geçmemek, çadıra girmemek, gölgelenmemek, tereyağı yememek.. vs. Bunlar kendilerinin koyduğu şeyler, bunların aslı esası yok, bu takvâ değil, dindarlık bu değil... Böyle yanlış cahiliye uygulamalarını, düşüncelerini bir kenara atın! (Leysel-birrü bien te'tül-büyûte min zuhûrihâ) Evlere böyle arkalarından girmek birr ü takvâ değilidir. Birr ü takvâ sahibi olmak, yâni iyi dindarlık, Allah'tan korkmak, hâlis, sâlih bir kimse olmak, böyle birtakım formaliteler, birtakım anlamsız, hikmetsiz yasaklar değildir. (Ve lâkinnel-birra menittekà) Birr ü takvâ sahibi insan, yâni iyi insan, iyi müslüman, dindar insan, Allah'tan sakınan, korunan insandır."

İttakà-yettakî, korunmak, sakınmak demek. Menittekà korunan kimse. Kimden korunuyor? Yâni takvâ ehli insan kimden korunuyor? Bir: İttekullah; Allah'tan korkuyor. Yâni müttakî insanın ilk korktuğu nedir? Allah'tır. Neden korkar Allah'tan? İki sebepten korkar:

1. Hatalı hareket ederse, Allah cezalandırır diye korkar. Tabii suçlu korkacak. Elbette korkacak. (El-hàinu hâifun) Hàin de korkak olur, suçlu da elbette korkacak. Ondan korkar. Suç işlememeye dikkat eder, sakınır. Haramlardan, günahlardan sakınır. Takvâ budur.

2. Bir de suç işlediği zaman, ya Allah sevmezse diye, sevgisini kaybetmeyeyim diye korunur, sakınır insan. O daha yüksek bir korunma, daha yüksek bir duyguyla.



İşte o veya bu sebeple, yâni cezaya uğramayayım diye, veyahut sevgiyi kaybetmeyeyim diye iyi kul olmaya çalışmak, böyle hatalı hareket etmekten sakınmak birr ü takvâdır. İşte birr sahibi insan, daha önceki ayetlerde geçmişti açıklamıştık: Birr, iyi olmak demek. İyi olan kimseye de berr derler veya bârr derler. İyiliğin çeşitleri var. Bir kere evlât iyiyse ane-babasına, (berren bivâlideyhi) derler, yâni anne-babasına karşı iyi insan derler. Yâni iyi insan olmak sakınmakla olur.

Demek ki, dikkat etmek, haramlardan, günahlardan sakınmak, korunmak, sakınmak güzel bir şeymiş. Hazret-i Ömer sormuş da, cevabını almış ya meşhur sahabiden:

"--Dikenli bir tarlaya gitsen nasıl yürürsün?"

"--Dikenler eteklerime takılmasın diye dikkat ederim. Ayağımı bastığım zaman acıtmasın diye bastığım yere dikkat ederim..."

İşte tâkvâ budur. Demek ki, insan dünya hayatını yaşarken, dikenli bir tarlada yürüyormuş gibi; haramlar ve yanlışlıklar da diken gibi, çalı çırpı gibi, ayağı acıtan, elbiseyi yırtan şeyler gibi... Takvâ, onlardan sakınmak gibi oluyor yâni. Sakınan, çekinen, korunan...

İttekà, vikàye kökünden geliyor, korunmak kökünden... Birr ü takvâ sahibi insan, kendisini koruyan, korunan kimsedir.

Daha önce geçmişti:







(Leysel-birre en tevellû vücûheküm kıbelel-meşrikı vel-mağribi velâkinnel-birre men âmene billâhi vel-yevmil-âhiri vel-melâiketi vel-kitâbi ven-nebiyyîn, ve âtel-mâle alâ hubbihî zevil-kurbâ vel-yetâmâ vel-mesâkîne vebnes-sebîli ves-sâilîne ve fir-rikàb, ve ekàmes-salâte ve âtez-zekâh, vel-mûfûne biahdihim izâ àhedû, ves-sàbirîne fil-be'sâi ved-darrâi ve hînel-be's, ülâikellezîne sadek, ve ülâike hümül-müttekn.) (Bakara: 177) diye, daha önce okuduğumuz ayetlerde geçmişti. Birr ü takvayı tarif ediyordu o ayet-i kerimeler. Nedir iyi dindar insan, birr ü takvâ sahibi insan?.. "Allah'a inanan, ahirete inanan, kitaba, peygamberlere inanan, ona göre hareket eden kimsedir."



(Ve'tül-büyûte min ebvâbihâ) "Böyle yalan yanlış gelenekleri, anlamsız, hikmetsiz işleri bırakın; evlere kapılarından girin!" Kapısı varken evin, arka tarafını delmenin bir anlamı yok... Eğer o câri olsaydı, herkes: "Allah Allah bu niye böyle yaptı?" diyeceklerdi. Evlere kapılarından girin! Allah'ın yasak kıldığı şeylerden, haramlardan, günahlardan sakının! İşi öyle aksi yapmayın!



Bir de tabii burada bir işaret var: Peygamber Efendimiz'in asıl görevi, Allah'ın rızasını kazanacak yolları insanlara öğretmek... Yoksa gök cisimlerinin, ayın, güneşin durumlarını, gökbilimcinin anlattığı gibi anlatmak değil. Yâni böyle konuları sormayın! Yanlış yoldan, arkadan eve girer gibi, işe ters yönden bakmayın! Evin ön kapısından girin!

Peygamber Efendimiz'in asıl vazifesi ayın, yıldızın durumunu anlatmak değil ama, yeri gelince güzel de anlatıyor. Meselâ güneş tutulduğu zaman;

"--Peygamber Efendimiz'in oğlu öldü de, bak yas tutuyor, ondan tutuldu." denilince, hutbeye çıktı:

"--Bu ay-güneş tutulması gök olayıdır, bunun bir kimsenin yaşamasıyla, vefat etmesiyle bir ilgisi yoktur." diye 20. Yüzyıl insanının alkışlayacağı bir açıklama yaptı.

Burda da öyle, yâni "Sadede gelin; böyle aykırı şeylerle, uzak şeylerle uğraşmayın, ana konulara yönelin! Mâlâyâniye sapmayın, faydalı şeylerin peşinde koşun! Ahiretinizi kazanmaya, Allah'ın razısını kazanmaya bakın!" denilmiş oluyor. Yâni mü'minin asıl vazifesi Allah'ın rızasını kazanmaktır. "İlâhî ente maksûdî ve rızâke matlûbî" cümlesiyle bunu ifade ediyoruz.



(Vettekullàhe lealleküm tüflihûn) "Madem iyi dindarlık sakınmakla oluyor, siz de o halde Allah'tan sakının! Kendinizi Allah'tan gelecek cezadan koruyun, sakının, cezalı duruma düşmemeye gayret edin!"

Yâni arabayı sürerken nasıl ışıklara dikkat ediyorsunuz, polisin ceza yazacağı bir şeyi yapmamaya çalışıyorsunuz; "Allah'tan sakınarak, korunarak, güzel kulluk yapın ki (lealleküm tüflihûn) felâh bulasınız." buyuruyor Allah-u Teàlâ Hazretleri.

Biz de Allah yardımcımız olsun, takvâ ehli olalım!.. Günahları, haramları bilelim ve onlardan sakınalım!.. Sevapları bilelim, vazifelerimizi bilelim, yapalım!.. Şu hayatın ana gayesinin Allah'ın rızasını kazanmak olduğunu, bir imtihan olduğunu bilerek bu imtihanı kazanmaya gayret edelim, felâh bulalım!..

Allah-u Teàlâ Hazretleri, bize bu güzel sonuca ulaşmakta tevfîkını refîk eylesin... Bize bunu nasib eylesin... Bizi güzel kulluk yapmaya muvaffak eylesin... Allah hepinizden razı olsun... Aziz ve sevgili izleyiciler ve dinleyiciler...

Esselâmü aleyküm ve rahmetullàhi ve berekâtühû!..[/b]